مقایسه کمی شاخص‌های تنوع زیستی و متغیرهای محیطی مؤثر بر آن در جنگلهای راش و ممرز (مطالعه موردی: بخش گرازبن جنگل خیرود)

سابقه و هدف: از گونه‌های مهم جنگل‌های هیرکانی راش و گونه همراه آن یعنی ممرز می‌باشد. با توجه به اهمیت اقتصادی و اکولوژیک این گونه‌ها، ضروری است به منظور مدیریت و حفاظت صحیح از این جنگلها اطلاعات کافی در رابطه با ساختار و سطح تنوع درختی تیپ راش و ممرز و گونه‌های همراه آنها جمع‌آوری و در اختیار مدیران جنگل قرار گیرد که در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است. همچنین در این مطالعه، برای نخستین بار در منطقه مورد بررسی، تحلیل همبستگی و تحلیل رگرسیون بین شاخصهای تنوع زیستی و متغیرهای مستقل محیطی انجام شد که از گامهای اساسی در برنامه ریزی و مدیریت جنگل است. مواد و روشها: به این منظور شاخص‌های تنوع زیستی (شاخص شانون وینر و سیمپسون) در رویشگاه راش و ممرز و در سطح قطعات نمونه ثابت ده آری به صورت جداگانه اندازه‌گیری و مقایسه شد. همچنین، همبستگی و تحلیل رگرسیون این شاخص ها با 16 فاکتور اکوفیزیوگرافیکی که نماینده شرایط زیست‌محیطی منطقه می‌باشند شامل نوردهی فصلی، میانگین درجه حرارت هوا، ارتفاع بالا از نزدیکترین نقطه زهکشی‌شده، شاخس خیسی توپوگرافی، رطوبت نسبی، سرعت باد و سطوح انعکاسی و تشعشی به دست آمد که در بین آنها تنها چهار فاکتور دارای همبستگی معنی‌دار با شاخص های تنوع زیستی بود که شامل دمای هوای نزدیک سطح زمین، شاخس خیسی توپوگرافی، سرعت باد و مجموع انرژی تابشی خورشیدی در هر رویشگاه می‌باشد. همچنین آزمون t جهت بررسی معنی داری اختلاف شاخصهای تنوع زیستی بین دو رویشگاه انجام شد. یافته ها: نتایج نشان داد در رویشگاه ممرز هر دو شاخص تنوع زیستی بالاتر از رویشگاه راش بوده است. با بررسی ضریب همبستگی متغیرهای محیطی ذکر شده با شاخص تنوع شانون در هر رویشگاه مشخص شد که ضرائب همبستگی متغیرها با شاخص تنوع در رویشگاه ممرز بالاتر از راش بود، به جز ضریب همبستگی مربوط به متغیر مجموع انرژی تابشی که در رویشگاه راش بالاتر و دارای شیب منفی بود که نشان‌دهنده سرشت سایه‌دوستی گونه راش در مقایسه با ممرز می‌باشد. همچنین نتیجه آزمون t تست نشان داد که در مورد شاخص تنوع شانون بین دو رویشگاه اختلاف معنی داری وجود دارد. نتیجه‌گیری: به طور کلی، شاخص‌های تنوع زیستی دارای توانایی زیادی در تشریح وضعیت جنگل داشته و از مزایای این شاخص‌ها صحت بالا، ارزان بودن و انعطاف‌پذیری دانست. نتایج این پژوهش نشان دهنده بالاتر بودن شاخصهای تنوع زیستی در رویشگاه ممرز نسبت به راش بود که می‌تواند به دلایل مختلفی باشد. در حقیقت، تعیین شاخصهای تنوع زیستی در جوامع جنگلی در گام اول و سپس، بررسی و تعیین عوامل محیطی اثرگذار بر تنوع زیستی گونه‌های درختی، همچنین مقایسه جوامع و رویشگاه‌های جنگلی مهم، از منظر این عوامل، به‌منظور اعمال مدیریت مناسب جنگل، مهم و ضروری می-باشد.